DEĞER ARTIŞ KAZANCI VERGİSİ

Değer artış kazançları, 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun ("GVK") Mükerrer 80. Maddesinde düzenlenen hak ve malların elden çıkarılmasından doğan kazançları ifade etmektedir. Söz konusu hak ve malların iktisap edildiği tarihteki maddi değeri ile elden çıkarıldığı tarihteki maddi değeri arasında fark varsa bu fark kazanç olarak nitelendirilmekte ve gelir vergisine tabi tutulmaktadır. Elden çıkarma; Mükerrer 80. Madde ‘de açıkça belirtildiği üzere hak ve malların yalnızca satımı şeklinde değil bir ivaz karşılığında devir ve temliki, trampa edilmesi, takası, kamulaştırılması, devletleştirilmesi, ticaret şirketlerine sermaye olarak konulması şeklinde de olabilmektedir.

Değer Artış Kazançlarının Vergi Yükümlüsü

Yasada sayılan hak ve malları elden çıkaran kişi vergi yükümlüsüdür.

Değer Artış Kazançlarının Vergilendirilmesi

Elden çıkarılan hak ve malların vergilendirilebilmesi için önemli iki unsur bulunmaktadır. Birincisi bu hak ve mallar kanunda belirtilmiş olmalı ikincisi ise, bunların mutlaka bir bedel karşılığı (ivazlı) edinilmiş olması gerekliliğidir.

GVK Mükerrer 80. Madde ’de gayrimenkul ve menkul hak ve malların elden çıkarılmasından doğan kazançlar değer artış kazancı olarak belirtilmektedir. Bunlar;

1) İvazsız olarak iktisap edilenler ile tam mükellef kurumlara ait olan ve iki yıldan fazla süreyle elde tutulan hisse senetleri hariç, menkul kıymetlerin veya diğer sermaye piyasası araçlarının elden çıkarılmasından sağlanan kazançlar

2) 70 inci maddenin birinci fıkrasının (5) numaralı bendinde yazılı hakların (ihtira beratları [1]hariç) elden çıkarılmasından doğan kazançlar.

3) Telif haklarının ve ihtira beratlarının müellifleri, mucitleri ve bunların kanunî mirasçıları dışında kalan kimseler tarafından elden çıkarılmasından doğan kazançlar.

4) Ortaklık haklarının veya hisselerinin elden çıkarılmasından doğan kazançlar.

5) Faaliyeti durdurulan bir işletmenin kısmen veya tamamen elden çıkarılmasından doğan kazançlar.

6) İktisap şekli ne olursa olsun (ivazsız olarak iktisap edilenler hariç) 70 inci maddenin birinci fıkrasının (1), (2), (4) ve (7) numaralı bentlerinde yazılı mal (gerçek usulde vergiye tâbi çiftçilerin ziraî istihsalde kullandıkları gayrimenkuller dahil) ve hakların, iktisap tarihinden başlayarak beş yıl içinde elden çıkarılmasından doğan kazançlar (Kooperatiflerin ortaklarına bu sıfatları dolayısıyla tahsis ettikleri gayrimenkulleri tahsis tarihinde ortak tarafından satın alınmış sayılır.).

Değer Artış Kazançlarının Vergilendirilmesinin İstisnaları

• Gerçek kişilerin iki yıldan uzun süre elinde tuttukları anonim şirket hisse senetleri ile ilgili kazançları değer artış kazancı sayılmamakta ve vergilendirilmemektedir.

• İhtira beratları ile telif haklarının müellifleri, mucitleri veya kanuni mirasçıları tarafından elden çıkarılması sonucu doğan kazançlar değer artış kazancı kapsamında değil serbest meslek kazancı olarak vergilendirilmektedir.

• Miras, miras bırakanın ölümüyle birlikte kendiliğinden mirasçılara intikal etmektedir. Herhangi bir bedel ödenmeksizin edinilen kazandırma söz konusu olduğundan mirasın intikali ivazsız iktisap niteliği taşımaktadır. Bu nedenle miras yoluyla kazanılan menkul ve gayrimenkullerin vergilendirilmesi değer artış kazancı vergilendirmesi kapsamında olmamakla birlikte veraset ve intikal vergisi kapsamında sorumlulukları söz konusu olmaktadır. Örneğin; 19.10.2016 tarihinde kendisine miras yoluyla intikal eden arsayı, kişi 21.7.2020 tarihinde satmak istediğinde bu satıştan elde ettiği gelir, değer artış kazancı olarak vergilendirilmemektedir. Ancak arsayı kat karşılığı inşaat sözleşmesi kapsamında bir müteahhide vermesi sonucunda elde edilen binaların bina olarak tescilinden itibaren beş yıl içinde satışından doğan kazançların Maliye Bakanlığı’nca verilen görüşler çerçevesinde süreklilik arz etmediği takdirde değer artış kazancı olarak vergilendirilmesi gerekmektedir. Çünkü artık bu durumda arsa ivazsız olarak iktisap edilmiş olmakla birlikte, binalar müteahhitten arsa karşılığı elde edilmiştir.[2]

GVK Mükerrer Madde 80’de düzenlenen istisna:

• Taksi, dolmuş, minibüs ve umum servis araçlarına ait ticari plakaların elden çıkarılmasından doğan kazançların tamamı ile bir takvim yılında elde edilen değer artışı kazancının, menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası araçlarının elden çıkarılmasından sağlananlar hariç, 14.800 TL. gelir vergisinden müstesnadır.

• Faaliyetine devam eden ticarî bir işletmenin kısmen veya tamamen satılmasından veya ticarî işletmeye dahil amortismana tâbi iktisadî kıymetlerle birinci fıkrada yazılı hakların elden çıkarılmasından doğan kazançlar ticarî kazanç sayılır ve bunlara ticarî kazanç hakkındaki hükümler uygulanır.

GVK Mükerrer Madde 80’de vergilendirilmeyecek değer artış kazançları şöyle belirtilmektedir:

• Ferdi bir işletmenin sahibinin ölümü halinde, kanunî mirasçılar tarafından işletmenin faaliyetine devam olunması ve mirasçılar tarafından işletmeye dahil iktisadî kıymetlerin kayıtlı değerleriyle (bilanço esasına göre defter tutuluyorsa bilançonun aktif ve pasifiyle bütün halinde) aynen devir alınması.

• Kazancı bilanço esasına göre tespit edilen ferdi bir işletmenin bilançosunun bir sermaye şirketine aktif ve pasifiyle bütün halinde devrolunması, devir alan şirketin bilançosuna aynen geçirilmesi ve devredilen ferdi işletmenin sahip veya sahiplerinin şirketten, devir bilançosuna göre hesaplanan öz sermayesi tutarında ortaklık payı alması (Bu ortaklık payını temsil eden hisse senetlerinin nama yazılı olması şarttır.).

• Kollektif ve adi komandit şirketlerin bu maddenin (2) numaralı bendinde yazılı şartlar dahilinde nev’i değiştirerek sermaye şirketi haline dönüşmesi (Kollektif ve adi komandit şirketlerin şekil değiştirerek anonim şirket haline dönüşmesi halinde şekil değiştiren kollektif ve adi komandit şirketlerin ortaklarının anonim şirketteki ortaklık paylarını gösteren hisse senetlerinin nama yazılı olması şarttır.).

Elden Çıkarma Süresinin Önemi

Elden çıkarma süresi vergilendirme açısından büyük önem taşımaktadır. Kanunda iktisap tarihinden başlayarak 5 yıl içinde elden çıkarılan hak ve malların vergilendirileceği belirtilmektedir. Bu süre gün olarak hesaplanmaktadır. Şöyle ki, 21.03.2019 tarihinde alınan gayrimenkulün değer kazancı vergisine tabi olmaması için en erken 21.03.2024 tarihinde satılması gerekmektedir. Bundan sonraki tarihlerde satımın yapıldığı takdirde kanunda öngörülen 5 yıllık süre dolacağı için değer artış kazancı üzerinden vergilendirme yapılmamaktadır.

[1] İhtira beratları, patent terimini karşılamaktadır. [2] Altay Topçu, B , Sümerli Sarıgül, S . "GELİR VERGİSİ KANUNU ÇERÇEVESİNDE DEĞER ARTIŞ KAZANCI VERGİLEMESİ". Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 8 (2015 ): 95-110

Av. Emre DÖNMEZ & Stj. Av. Hilal GÖKTAŞ