ÖLÜNCEYE KADAR BAKMA SÖZLEŞMESİ

Ölünceye kadar bakma sözleşmeleri, genellikle maddi imkanları olmalarına karşın bakacak kimseleri olmayan ve yaşlılık veya hastalıkları boyunca birinin bakımına muhtaç olan kişilerin kendilerini bakıp gözetecek kimselerle akdettikleri ivazlı sözleşmelere denir. Toplumumuzda yaygın biçimde uygulanmakta olan bu sözleşmenin uygulama alanı bakım ve gözetim işlevini üstlenen kurumların da çoğalmasıyla genişlemektedir.[1]

Türk Borçlar Kanunu Madde 611’ de düzenlenen bu sözleşme bakım borçlusunun asli edim olarak bakım alacaklısına yaşadığı süre boyunca gerekli bakım ve özeni gösterdiği, bakım alacaklısının asli edim olarak ise sözleşmenin türüne göre bakım borçlusuna bir malvarlığını veya bazı malvarlığı değerlerini devretmeyi üstlendiği veya bakım borçlusuna ilişkin maddi anlamda ölüme bağlı tasarrufta bulunduğu bir sözleşmedir.[2] Bakım alacaklısının bakım borçlusunun üstlendiği edimin sebep ve karşılığını oluşturan bir ediminin bulunmaması bu sözleşmeyi bağışlama sözleşmesi haline getirir.

Öğretide bazı yazarlar[3] ölünceye kadar bakma sözleşmesinin tam iki tarafa borç yükleyen bir sözleşme olduğu görüşündeyken, bazı yazarlar[4] ise ölünceye kadar bakma sözleşmesinin iki türü arasında bir ayrım yaparak borçlar hukuku nitelikli ölünceye kadar bakma sözleşmesinin tam iki tarafa borç yükleyen bir sözleşme olduğu, miras hukuku nitelikli ölünceye kadar bakma sözleşmesinin ise tam iki taraf borç yükleyen biz sözleşme olmadığı görüşündedir. Miras hukukuna bağlı ölünceye kadar bakma sözleşmesinde borç taahhüt eden yalnızca bakım borçlusudur, nitekim bakım alacaklısı sözleşmenin kurulmasıyla borcunu yerine getirmiştir. Yine de her iki sözleşme türü bakımından tarafların her birinin edimi diğer tarafın asli ediminin karşılığını oluşturduğundan birinci görüş daha isabetlidir.

Ölünceye kadar bakma sözleşmesi niteliği itibariyle sağlararası bir işlemdir ve sona ermesi bakımından tesadüfe bağlıdır, nitekim bakım alacaklısının öleceği zaman önceden belli değildir ve dolayısıyla sürekli ve kapsamı değişebilen bir sözleşmedir.

ÖLÜNCEYE KADAR BAKMA SÖZLEŞMESİNİN ŞEKLİ

Bakım alacaklısının mirasçı olarak atanması mümkündür bu durumda bu sözleşmeye miras sözleşmesine ilişkin hükümler uygulanır. Mirasçı atanıp atanmamasından bağımsız olarak ölünceye kadar bakma sözleşmelerinin geçerli olabilmesi için TBK 612/1 gereğince kural olarak resmi şekilde yapılması gerekmektedir, aynı maddenin ikinci fıkrası uyarınca istisnai olarak bakım borçlusunun devlet tarafından atanmış bir bakım kurumu olması ve sözleşmenin yetkili makamların belirlediği koşullara uyularak yapılması halinde geçerlilik şekli olarak adi yazılı şekil yeterli görülmüştür.

ÖLÜNCEYE KADAR BAKMA SÖZLEŞMESİNİN TÜRLERİ

Sözleşme bakım alacaklısının yerine getireceği edime bağlı olarak borçlar hukuku nitelikli ölünceye kadar bakma sözleşmesi ya da miras hukuku nitelikli ölünceye kadar bakma sözleşmesi olarak öğretide ikiye ayrılmaktadır. Nitekim bakım alacaklısı borcunu henüz sağlığındayken sözleşmenin karşı tarafına ifa edebileceği gibi aynı zamanda onu mirasçı olarak atayarak ölüme bağlı bir kazandırmayla da ifa edebilir.

BORÇLAR HUKUKU NİTELİKLİ ÖLÜNCEYE KADAR BAKMA SÖZLEŞMESİ

Sağlararası bir hukuki işlem olan borçlar hukuku nitelikli ölünceye kadar bakma sözleşmesine göre bakım alacaklısı borçlarını sağlığında yerine getirmeyi taahhüt eder ve bakım borçlusunun hayatı boyunca bakması karşılığında ona malvarlığının tamamını veya bir kısmını devreder.[5] Bu sözleşme TBK 612/1 uyarınca miras sözleşmesinin tabi olduğu resmi şekilde yapılmalıdır. Aynı maddenin ikinci fıkrasına göre ise bir bakım kurumunun bakım borçlusu olması halinde ise istisnai olarak şekli TBK hükümlerine tabi olan adi yazılı şekildir. Yine de bakım borçlusu devlet tarafından tanınmış bir bakım kurumu olsa bile miras hukuku nitelikli ölünceye kadar bakma sözleşmelerinin miras sözleşmesi şeklinde yapılması gerekmektedir.[6] Ayrıca bakım alacaklısının bakım borçlusuna devrettiği her bir malvarlığı değerinin mülkiyetinin ona geçirebilmesi için her bir malvarlığı değerinin niteliğinin gerektirdiği tasarruf işlemlerinin de yapılması gerekmektedir.[7] Böylece bakım alacaklısı kendi malvarlığı üzerindeki haklarını kaybederken, bakım borçlusuna karşı bakıp gözetme bakımından yalnızca bir alacak hakkına sahip olmaktadır. Borçlar Hukuku nitelikli ölünceye kadar bakma sözleşmelerinde bakım alacaklısının hukuki konumunu güçlendirmek için kanun koyucu bakım borçlusuna devrettiği taşınmazlar üzerinde satıcı gibi kanuni ipotek hakkı tanımıştır. Ancak bu yalnızca devredilen malvarlığı değerinin taşınmaz olması açısından söz konusu olmaktadır, taşınmaz dışındaki malvarlığı değerlerinin devrinde bakım alacaklısının alacak hakkını teminat altına alabilmek için sözleşmesel güvenceler getirilmesi gerekmektedir.

MİRAS HUKUKU NİTELİKLİ ÖLÜNCEYE KADAR BAKMA SÖZLEŞMESİ

Bakım alacaklısı karşı edimini sağlararası bir hukuki işlemle değil ölüme bağlı bir tasarruf ile yerine getirir. Buna göre bakım alacaklısı bakım borçlusunu mirasçı olarak atar ve bu atamanın geçerli olabilmesi için TBK 612/1’ e göre miras sözleşmesinin tabi olduğu resmi şekilde yapılması gerekmektedir.

ÖLÜNCEYE KADAR BAKMA SÖZLEŞMESİNİN TARAFLARI

Bu sözleşmenin taraflarını bakım alacaklısı ve bakım borçlusu oluşturur.

1.BAKIM ALACAKLISI

Ölünceye kadar bakma sözleşmesinin niteliği gereği bakım alacaklısı ancak bir gerçek kişi olabilir. Genellikle genç kimselerin ölünceye kadar bakma sözleşmesinde bakım alacaklısı konumunda olması yaygın olmasa da buna hukuken bir engel yoktur ve ayırt etme gücüne sahip küçük ve kısıtlılar, yasal temsilcilerinin rızası ile bakım alacaklısı sıfatıyla borçlar hukuku nitelikli ölünceye kadar bakma sözleşmesi yapabilirler.[8] Bakım borçlusunun miras hukuku nitelikli ölünceye kadar bakma sözleşmesi yapabilmesi için miras sözleşmesi yapabilmek için gerekli olan şartları sağlaması gerekmektedir.[9] Bu şartlar TMK 508’ e göre tam ehliyetlilik şartlarıdır.

2.BAKIM BORÇLUSU

Bakım borçlusu gerçek kişi olabileceği gibi tüzel kişi de olabilir. Borçlar hukuku nitelikli ölünceye kadar bakma sözleşmesinin ve miras hukuku nitelikli ölünceye kadar bakma sözleşmesinin geçerli olabilmesi için ayırt etme gücüne sahip küçük ve kısıtlının yasal temsilcisinin rızası gerekmektedir.

BAKIM ALACAKLISININ BORÇLARI

TBK 611/1 uyarınca bakım alacaklısı bakım borçlusuna tüm malvarlığı değerlerini, bazı malvarlığı değerlerini veyahut bir malvarlığı değerini devretme borcu altına girer.

BAKIM BORÇLUSUNUN BORÇLARI

1.BAKIP GÖZETME

Bakım borçlusunun asli borcu TBK 611/1’ e göre bakım alacaklısına bakması ve onu gözetmesidir. Taraflar bu borcun kapsamını sözleşmede özel olarak belirlemede serbesttir ancak böyle bir tespit söz konusu değilse TBK 614 hükmü uygulama alanı bulmaktadır. Buna göre alacaklı, borçlu olduğu malların kıymetine ve alacaklının evvelce haiz olduğu sosyal mevkiye göre hakkaniyetin gerektirdiği şeyleri, özellikle münasip gıda ve elbise vermeye, hastalığında gerekli ihtimam ile bakmaya ve hekim getirmeye mecburdur.[10]

Görünürdeki işlem olarak ölünceye kadar bakım sözleşmesi yapılsa da bu muris muvazaası olarak değerlendirilebilmektedir. Mirastan mal kaçırma (muris muvazaası), miras bırakanın diğer mirasçıları miras payından yoksun bırakmak amacı ile mirasçılardan birine veya üçüncü bir kişiye yaptığı karşılıksız kazandırmaların gerçeğe aykırı şekilde satış sözleşmesi gibi gösterilmesidir. Bakıp gözetme borcunu yerine getiren bakım borçlusunun yakın akraba olması aranmamaktadır ancak Yargıtay’ ın yerleşik içtihatlarına göre hasta anne babaya bakan çocuğa mal devri muris muvazaası olarak değerlendirilmemektedir.

2.BAKIM ALACAKLISINI AİLE TOPLULUĞU İÇİNE KABUL BORCU

TBK 614/1’ de düzenlenmiştir. Buna göre bakım alacaklısı sözleşmenin kurulmasıyla birlikte bakım borçlusuyla birlikte, onun ailesi içinde yaşama hakkına sahiptir ancak kendisine ayrı bir konut tutulması talebinde bulunamaz.

SÖZLEŞMENİN SONA ERMESİ

1.EDİMLER ARASINDA ÖNEMLİ ÖLÇÜDE ORANSIZLIK

TBK 616’ ya göre az alan taraf altı ay önce bildirimde bulunmak şartıyla sözleşmeyi her zaman feshedilir ancak fazla alan taraf bu fazlalığın bağışlama amacı taşıdığını ispat edebilirse sözleşme karşı tarafça feshedilemez.

2.SÖZLEŞMENİN DEVAMININ BORCA AYKIRILIK NEDENİYLE ÇEKİLMEZ VEYA DİĞER ÖNEMLİ SEBEPLERLE İMKANSIZ HALE GELMESİ YA DA AŞIRI ÖLÇÜDE GÜÇLEŞMESİ

TBK 617/1 düzenlemesi uyarınca sözleşmeden doğmuş olan bir borca aykırı davranılması takdirde sözleşmenin devamı çekilmez hale gelirse, diğer önemli sebeplerle sözleşmenin devamı imkansızlaşırsa veya aşırı ölçüde güçleşirse taraflardan her biri sözleşmeyi her zaman feshedebilir. Buna ek olarak bakım alacaklısının edim borcunun kapsamında devretmiş olduğu malvarlığı değeri varsa ve bu sözleşmeye bir aykırılık bulunmaktaysa her ne kadar hükümde fesih ibaresi geçse de devre konu malvarlığının geri istenebileceği hususunda dürüstlük kuralı uyarınca Yargıtay’ ın geliştirmiş olduğu bir içtihat bulunmaktadır.

SÖZLEŞMEYİ SONA ERDİRME HAKKININ HUKUKİ NİTELİĞİ: DÖNME

Bir sözleşmede asli borçlardan en az biri sürekli edimi gerektiriyorsa o borç ilişkisine sürekli borç ilişkisi denir. Dolayısıyla ölünceye kadar bakma sözleşmesinde karşılıklı edimlerden biri olan bakma borcu süreklilik arz ettiği için bu sözleşme sürekli bir borç ilişkisi niteliğindedir.

Sözleşmenin ani edimli veya sürekli edimli olması sözleşmenin sona erdirilmesi bakımından önemlidir, buna göre ani edimli sözleşmeler dönme ile geçmişe etkili olarak sona erdirilirken, sürekli edimli sözleşmeler fesih ile ileriye etkili olarak sona erdirilmektedir.

Ölünceye kadar bakma sözleşmesi hakkaniyet gereği sürekli bir borç ilişkisi olmasına rağmen, kanun koyucu tarafından bu sözleşmeden dönülebileceği kabul edilmiştir.[11] Aksi halde bakım alacaklısı bakım borçlusuna devretmiş olduğu karşı edimini geri alamıyor olsaydı, çoğu zaman hayatının son dönemlerini yaşamakta olan bakım alacaklısının çıkarı ağır biçimde zedelenirdi.[12]

Buna karşılık aksi görüş bunu dönme değil olağanüstü fesih olarak nitelendirmektedir. Ancak hükümde açıkça edimlerin geri verilmesine işaret edilerek sona ermenin geçmişe etkili olduğu öngörülmüştür. Bakım borçlusunun edimlerinin parasal olarak tespit edilmesi gerekmektedir. Parasal tespitin zor olması halinde 617/2’ ye göre hakim dilerse dönme yerine taraflardan birinin istemiyle veya kendiliğinden, aile topluluğu içinde yaşamalarına son vererek ileriye etkili olarak bakım alacaklısına ömür boyu gelir bağlayabilir. 

3.BAKIM ALACAKLISININ ÖLÜMÜ

Bakım borçlusu ölürse bakım alacaklısı bir yıl içinde sözleşmeyi sona erdirebiliyorken, bakım alacaklısının ölümü halinde sözleşme kendiliğinden sona erer.

KAYNAKÇA

1.  Akartepe, Alpaslan, Borçlar Hukuku, s. 25,26,47,48.

2. Aydın, Gülşah Sinem, Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesinin Türk Borçlar Kanunu’ nun 617. Maddesine Dayalı Olarak Sona Ermesi, Makale, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 2018.

3. Eren, Fikret, Borçlar Özel, s. 813, 826.

4. Kayacan, Dr. Öğr. Gör. Simge Aksu, Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesinde Bakım Alacaklısının Güvence Sağlamaya Yönelik Hakları, Makale, 15.

5. Tunçomağ, Kenan, Borçlar, s.1172, 1182, 1197.

[1] Dr. Öğr. Gör. Simge Aksu Kayacan, Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesinde Bakım Alacaklısının Güvence Sağlamaya Yönelik Hakları, Makale.

[2] Dr. Öğr. Gör. Simge Aksu Kayacan, Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesinde Bakım Alacaklısının Güvence Sağlamaya Yönelik Hakları, Makale,5.

[3] Fikret Eren, Özel Hükümler, s. 813.

[4] Kenan Tunçomağ, Borçlar, s.1172.

[5] Alpaslan Akartepe, Borçlar Hukuku, s. 25,26.

[6] Kenan Tunçomağ, Borçlar, s. 1197.

[7] Kenan Tunçomağ, Borçlar, s. 1182.

[8] Dr. Öğr. Gör. Simge Aksu Kayacan, Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesinde Bakım Alacaklısının Güvence Sağlamaya Yönelik Hakları, Makale,15.

[9] Alpaslan Akartepe, Borçlar Hukuku, s. 47,48.

[10] Yargıtay 13 HD.,  11.10.1982 T., E:5166, K:5821.

[11] Fikret Eren, Borçlar Özel, s. 826.

[12] Gülşah Sinem Aydın, Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesinin Türk Borçlar Kanunu’ nun 617. Maddesine Dayalı Olarak Sona Ermesi, Makale, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 2018.

Av. Emre DÖNMEZ & Stj. Av. Aysel YILDIZ